EMEKLİLİK

AS hastalığı sebebiyle bazı kanunlarda sayılan çeşitli şartların gerçekleşmesi halinde erken emekli olmak mümkün olabilir.

AS hastalarının kanunlarda sayılan bazı özel şartları sağlamaları halinde malûllük ve engelli yaşlılık aylığı haklarından faydalanmaları söz konusu olabilmektedir.

Ayrıca 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun (2022 sayılı Kanun) kapsamında da bazı aylık hakları doğabilmektedir.

Malûllük ve yaşlılık aylığı bağlanmasında; aylık bağlanacak olan AS hastasının 4/a (SSK), 4/b (Bağkur) ve 4/c (Emekli Sandığı) statüsünde çalışma durumuna ve ayrıca farklı statülerde sigortalılık başlangıç tarihi, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlanma şartlarında farklılık ortaya çıkabilmektedir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

AS hastalarının malûllük aylığına hak kazabilmesi için temel olarak;

• Malul Sayılma (Malûllük tespitine ilişkin rahatsızlıkların mutlak surette ilk sigortalılık tarihinden sonra ortaya çıkmış olması gerekmektedir. İlk sigortalılık tarihinden önce ya da doğuştan olan rahatsızlıklar oranı her ne olursa olsun malullük aylığındaki malûl sayılma koşulunda dikkate alınmamaktadır.),
• En az 10 yıldan beri sigortalı olmak (Başka birinin bakımına muhtaç olanlar için bu şart aranmaz),
• En az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta primi ödemiş olmak,
• Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrılmak,

şartlarının aynı anda sağlanması gerekmektedir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa (5510 sayılı Kanun) göre, “Malûl Sayılma” çalışma gücü ve meslekte kazanma gücü kayıp oranlarına göre belirlenmektedir. Her iki kavramın farklı anlamları olması nedeniyle sonuçları da farklılık arz etmektedir. Çalışma gücü, bireyin çalışma hayatındaki mesleğine bakılmaksızın gücünü ifade etmektedir. Meslekte kazanma gücü ise bireyin hali hazırda ifa etmiş olduğu mesleğindeki kazanma gücünü ifade etmektedir.

5510 sayılı Kanuna göre 4/a (SSK), 4/b (Bağ-Kur), 4/c (Emekli Sandığı/Devlet Memuru) ve özel sandıklar (banka ve odalar gibi) kapsamında sigortalı sayılanların malûl sayılabilmesi için çalışma gücünü en az %60 oranında kaybedilmiş olması gerekmektedir.

Meslekte kazanma gücü kaybı nedeniyle malûllük aylığına hak kazanabilmek için 4/a (SSK), 4/b (Bağ-Kur) ve özel sandıklar kapsamında sigortalı olanların iş kazası ve meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü en az %60 oranında kaybetmiş olması gerekmektedir. 4/c kapsamında sigortalı olanların ise meslekte kazanma gücü kaybı nedeniyle malûllük aylığına hak kazanabilmesi için herhangi bir oran bulunmamakta olup, vazifesini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybetmiş olması gerekmektedir.

Malûllük tespitine ilişkin rahatsızlıkların mutlak surette ilk sigortalılık tarihinden sonra ortaya çıkmış olması gerekmektedir. İlk sigortalılık tarihinden önce ya da doğuştan olan rahatsızlıklar oranı her ne olursa olsun malullük aylığındaki malûl sayılma koşulunda dikkate alınmamaktadır.

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından bağlanacak malûllük aylığına esas sağlık kurulu raporlarının Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından uygun bulunması gerekir. Usulüne uygun alınmayan sağlık kurulu raporları, söz konusu Sağlık Kurulu tarafından kabul edilmemektedir.

Bu kapsamında çalışanların bağlı bulundukları Sosyal Güvenlik Merkezlerine müracaat etmesi gerekmektedir. Gelir/Aylık/Ödenek Talep Belgesi ile yapılacak müracaatlar üzerine ilgili Sosyal Güvenlik Merkezi tarafından başvurucuların ikametgahlarının bulunduğu yerdeki yetkilendirilmiş sağlık kuruluşlarına sevkleri sağlanmaktadır.

Yetkilendirilmiş sağlık kuruluşu tarafından düzenlenen raporlar, Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından değerlendirilmektedir. Değerlendirme sonucunda herhangi bir oran belirtilmemekte olup, onaylanan raporlar ile kişi ile ilgili “malûl” ya da “malûl değil” tespiti yapılmaktadır.

Malûllük aylığına başvurmak için öncelikle sigortalı işten ayrılış bildirgesinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilmesi gerekmektedir. İşten ayrılışı bildirilenler ve malul sayılanların diğer şartları sağlamaları halinde, bu kişilere Gelir/Aylık/Ödenek Talep Belgesini düzenlenmeleri ile malûllük aylığı bağlanabilmektedir.

Kendisine malullük aylığı bağlanmış kişilerin çalışmaya başlamaları veya kontrol muayenesi sonucu malul olmadıklarının Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu’nca tespit edilmesi durumunda, kural olarak söz konusu malullük aylığı kesilebilmektedir. Ancak kişiye hangi statüden malullük aylığı bağlandığı, sigorta başlangıç tarihi ve hangi sigortalılık statüsünde tekrar çalışmaya başladıkları gibi hususlara bağlı olarak bazı hallerde tekrar çalışma söz konusu olmasına rağmen malullük aylığı kesilmeyebilir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

İşten ayrılarak yeniden malullük aylığı bağlanması için yazılı istekte bulunan ya da emekliye ayrılan veya sevk edilenlere; kontrol muayenesine tabi tutulmak ve ilk defa malul hale geldiği sigortalılık statüsü ve görevi dikkate alınarak aynı usul ve esaslara göre maluliyet halinin tekrar incelenmesi ve devam ettiğine dair karar verilmesi kaydıyla aylık bağlanabilmektedir. Kişi 4/c (Emekli Sandığı) kapsamında çalışıyorsa görevinden ayrıldığı tarihi diğer statülerde ise istek tarihlerini takip eden ödeme döneminden itibaren yeniden malullük aylığı hesaplanarak bağlanabilmektedir.

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalığı veya engelliliği bulunan (çalışma gücü kaybının %60’ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilen sigortalı) ancak malûllük durumuna rağmen buna dayalı malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara bağlanabilen aylığa engelli yaşlılık aylığı denilmektedir.

5510 sayılı Kanun’un 28. maddesi engelli yaşlılık aylığından genel yararlanma şartlarını düzenlemiştir. Engellilerin yaşlılık aylığından faydalanma şartları 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinin öncesinde ve sonrasında farklılık arz etmektedir.

Esas itibarıyla bu kapsamda yaşlılık aylığına hak kazabilmek için temel olarak;

• Malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalığı veya engelliliği bulunmak ancak malûllük durumuna rağmen buna dayalı malûllük aylığından yararlanamamak,
• Belirli bir sigortalılık süresini tamamlamak,
• Belirli bir prim ödeme gün sayısını tamamlamak,

şartlarının aynı anda gerçekleşmesi gerekmektedir. İlk sigortalılık başlangıç tarihi, çalışma gücü kayıp oranının ne olduğu, kişinin sigortalılık süresi ve prim gün sayısı, kişinin sigortalı olarak hangi statüde çalıştığı gibi şartlara bağlı olarak yaşlılık aylığı şartları da değişkenlik göstermektedir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

Sigortalılık süresi, bireyin hangi statüde olursa olsun (4/a, 4/b, 4/c gibi) ilk sigortalı olduğu tarihten, aylık bağlanması için müracaat edeceği tarihe kadar geçen zamandır. Örneğin 01.01.2002 tarihinde ilk defa sigortalı olan bir birey 31.12.2019 tarihinde aylık bağlanması için müracaat ettiğinde sigortalılık süresi 17 yıldır. Sigortalılık başlangıç tarihi ile aylık bağlanması için müracaat edilen iki tarih arasında kesintisiz olarak çalışma şartı aranmamaktadır.

Malullük ve yaşlılık aylıkları aynı sigorta statüsündeyse (4/a malullük ve 4/a yaşlılık gibi) bu aylıklardan yüksek olan aylık alınır. Aylıkların eşit olması halinde ise sadece yaşlılık aylığı bağlanır. Bu durumda olan engellilere sadece bir tek emekli aylığı ödenir.

Sigortalılık statüsü farklı olursa (4/b malullük ve 4/a yaşlılık gibi ) yüksek olan aylığın tamamı az olanın ise yarısı bağlanabilir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

Kural olarak kendi çalışmalarından dolayı emekli aylığı bağlanmış bireye, malullük veya yaşlılık aylığı almakta iken vefat eden eşinden dolayı hak sahibi sıfatıyla ölüm aylığı bağlanabilir. Bu durumda iki aylık da tam olarak alınır. Burada aranan temel şart, engelli birey ile vefat eden eşinin emeklilik statüsünün aynı olması gereğidir. Örneğin 4/a (SSK) statüsünden yaşlılık aylığı alan engelli bireyin, vefat eden eşinden dolayı ölüm aylığını tam olarak alabilmesi için eşinin de emeklilik statüsünün 4/a (SSK) olması gerekir.

Malullük veya yaşlılık aylığı alan ancak emeklilik statüsü vefat etmiş olan eşinden farklı olan engelli bireye yüksek olan aylığın tamamı, diğer aylığın ise yarısı ödenir. Buradaki statü farklılığını durumu, örneğin engelli bireyin 4/a (SSK) statüsünde olması vefat eden eşin ise 4/c (Emekli Sandığı) statüsünde olması gibi hallerde gerçekleşir.

01.10.2008 tarihinden önceki emeklilik ve vefat durumlarında farklı sonuçlar doğabilmektedir. Yine kişilerin vefat etmiş anne baba veya çocuklarından dolayı farklı aylık hakları da doğabilir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

AS hastası olan çocukların vefat eden anne-babalarından dolayı aylık bağlanabilmesi için temel olarak;

• Çalışmamaları,
• Kendi çalışmalarından dolayı gelir ve aylık almamaları,
• 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmamaları veya yaşları ne olursa olsun çalışma gücünün en az %60 ını yitiren malul olmaları,
• Yaşlarına bakılmaksızın evli olmayan ya da sonradan boşanan kız çocuklarından olmaları

koşullarının gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

65 yaşını doldurmuş ancak Sosyal Güvenlik Kurumu’nun sağladığı haklar kapsamında herhangi bir sosyal güvencesi olmayan AS hastalarına Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından emeklilik aylığı bağlanmamaktadır. Ancak, bazı koşulların gerçekleşmesi halinde bu durumda olanlara 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun (2022 sayılı Kanun) kapsamında aylık bağlanabilmektedir.

65 yaşını dolduran ve herhangi bir sosyal güvencesi olmayan AS hastalarına 2022 sayılı Kanun kapsamında aylık bağlanabilmesi için temel olarak kişinin;

• Çalışmaması,
• Herhangi bir aylık ya da gelir almaması,
• Nafaka almaması veya nafaka bağlanmasının mümkün olmaması,
• Muhtaç olması,

hallerinin aynı anda gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

65 yaşını doldurmamış ve herhangi bir sosyal güvencesi olmayan AS hastalarına 2022 sayılı Kanun kapsamında aylık bağlanabilmesi için temel olarak kişinin;

• En az %70 oranında engeli raporunun olması,
• Başkasının yardımı olmaksızın hayatına ettiremeyecek olması,
• 18 yaşını doldurmuş olması,
• Herhangi bir gelir ve aylık almaması,
• Çalışmaması,
• Nafaka almaması veya nafaka bağlanmasının mümkün olmaması,
• Hane halkı bireylerine düşen gelirin asgari ücretin 1/3 ünden az olması,
• Muhtaç olması,

şartlarının aynı anda gerçekleşmesi gerekmektedir. Kişinin engellilik oranının %70’den daha düşük olması halinde bazı ilave şartlar aranabilmektedir. Bu konuda her bir bireyin kendi şahsi durumu özelinde bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan yetim olarak aylık veya gelir almakta olan çocuklardan engelli olanların aldıkları aylık veya gelir toplamı tutarları, toplam engel oranlarına göre 2022 sayılı Kanun kapsamında ödenecek olan aylık tutarından düşük ise 2022 sayılı Kanun kapsamında aylık bağlanabilmektedir.

Kendisinin ve eşine ait her türlü gelirler toplamının kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olanlar muhtaç kabul edilmektedir.

Adına başvuru yapılacak engelli bireyin ikamet adresinin bağlı bulunduğu Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’na başvuru yapılması gerekmektedir.

Başvuruların şahsen ve yazılı olması esas olmakla birlikte başvuru işleminin kanunî temsilciler tarafından yapılması hâlinde mahkemeden alınmış karar örneğinin, vekil tarafından başvuru yapılması hâlinde vekâletname örneğinin başvuru formuna eklenmesi gerekmektedir.

Aylık almakta iken ikametgâhını başka Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın görev alanına girecek şekilde değiştirenlerin aylıkları geçici olarak durdurulur. Kişilerin bir yıl içinde yeni ikametgâhlarındaki ilgili Vakfa başvurmaları gerekmekte olup muhtaçlığının devam ettiğinin mütevelli heyeti tarafından tespiti halinde aylıkları durdurulduğu tarihten itibaren yeniden başlatılarak hak edilen aylıklar takip eden ilk ödeme döneminde ödenmektedir.

Süreli raporu bulunanlar için raporun Sağlık Bakanlığı veri tabanından temin edilemediği durumlarda, rapor süresi dolmasına rağmen yeni raporunu Vakfa teslim etmeyenlerin aylıkları geçici olarak durdurulur. Rapor süresinin dolum tarihinden itibaren bir yıl içinde yeni rapor getirilmesi halinde geçici olarak durdurulmuş olan aylıklar, durdurulduğu tarihten itibaren yeniden başlatılarak takip eden ilk ödeme döneminde ödenmektedir.

Yaşlı ve engelli aylıkları temel olarak;

• Ölüm,
• Feragat,
• 18 yaş altı engelli yakını aylığı alanlar için engellinin 18 yaşını doldurması,
• 18 yaş altı engelli yakını aylığı alanlar için bakıcı ile bakılanın aynı hanede ikamet etmediğinin veya aynı hanede ikamet etse dahi fiili bakımın gerçekleşmediğinin ya da aylığın engelli için kullanılmadığının tespit edilmesi,
• Türk vatandaşlığından çıkarılma ya da Türk vatandaşlığı muhafaza edilmeksizin yabancı memleket uyruğuna girilmesi,
• Süreli raporu bulunanlar için rapor süresi dolmasına rağmen yeni raporun bir yıl içinde teslim edilmemesi,
• Aylık almakta iken ikametgâhını başka Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın görev alanına girecek şekilde değiştirenler için bir yıl içinde yeni ikametgâhlarındaki Vakfa başvurulmaması,
• Aylığın on dönem boyunca aralıksız olarak alınmaması,
• Yaşlı aylığı bağlananların eşi ve kendisinin gelirinin asgari ücretin 1/3 ünden fazla olması,
• Kamu veya özel kurum ve kuruluşlarda iaşe ve ibateleri dâhil olmak üzere sürekli bakımı yapılmaya başlanılması,
• Malları ve gelirleri devredilerek bir sözleşmeyle gerçek veya tüzel kişilerce kendilerine bakılması,
• Kendilerine harçlık ödenen ve ödenecek durumda olanlar,
• Nafaka almaya başlayanlar,
• Muhtaçlık durumu sona erenler,

hallerinde kesilebilmektedir.

AS hastaları bu durumlarını sağlık kurulu raporu ile belgelemek koşuluyla;

• Gelir vergisinde engelli indirimi
• Araç alımlarında ÖTV muafiyeti
• Motorlu taşıtlarda MTV muafiyeti
• İthal edilen araç ve gereçlerde gümrük vergisi muafiyeti
• Engelli kimlik kartı çıkartma hakkı (En az %40 rapor almaları koşuluyla)
• Belediyelerce sağlanan hizmetlerde engelli indirimleri (Su faturalarında ve toplu taşımalarda indirim ve ücretsiz kullanım hakları)
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları ulaşımlarında indirim hakkı (Engelli kimliği ibraz edilerek)
• Devlet tiyatrolarında indirim hakkı
• Müze ve ören yerlerine girişte indirim hakkı
• Şehirlerarası otobüslerde ve Türk Hava Yolları ulaşımlarında indirim hakkı
• Telekom fatura ve internet aboneliklerinde indirim hakkına sahip olabilmektedirler.

Söz konusu haklarda dönemsel olarak değişiklikler olabileceğinden kişilerin güncel bilgiler ışığında kendi şahsi durumlarına göre bir değerlendirme yapmaları gerekmektedir.